Εισήγηση της Προέδρου της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων, Ομ. Καθηγήτριας Γεωργίας Ξανθάκη - Καραμάνου στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής κατά την επεξεργασία του σ/ν του Υπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων «Αναβάθμιση του Σχολείου και άλλες διατάξεις», 02/06/2020.

Η Εταιρεία Ελλήνων Φιλολόγων, η αρχαιότερη, με ιστορία 72 ετών και με διεθνή παρουσία, επιστημονική φιλολογική εταιρεία της χώρας μας, στηρίζει πολλές σημαντικές διατάξεις του συζητούμενου σχεδίου νόμου του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Στηρίζει ανεπιφύλακτα την αναβάθμιση των κλασικών γραμμάτων και την μέσω αυτών ενίσχυση της γενικής παιδείας, του ακρογωνιαίου λίθου της εκπαίδευσης, που χρειαζόταν άμεση στήριξη.

Συγκεκριμένα, θεωρεί πολύ θετική τη διάταξη στο άρθρο 4, για την επαναφορά της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας ως εξεταζόμενου μαθήματος κατά τις ανακεφαλαιωτικές εξετάσεις του Ιουνίου στο Γυμνάσιο. Με τον τρόπο αυτό ελπίζεται, κύριε Πρόεδρε, ότι θα αποκατασταθούν οι πολύπλευρες αρνητικές επιπτώσεις που είχε επιφέρει η προηγούμενη ρύθμιση που υποβάθμιζε τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στο Γυμνάσιο.

Γιατί, κυρίες και κύριοι, τα αρχαία ελληνικά; Ακούμε πολλές φορές, γιατί τα αρχαία ελληνικά και γιατί τα λατινικά. Σύντομα θα σας δώσω μια επιστημονική απάντηση. Επιγραμματικά η σημασία της γνώσης της αρχαίας για τη νέα ελληνική γλώσσα –τονίζω- τη νέα ελληνική γλώσσα, είναι αναμφισβήτητη. Η αρχαία ελληνική συμβάλλει καθοριστικά στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου, στην κατανόηση της ετυμολογίας, της ρίζας, δηλαδή,  της νέας ελληνικής, στην ενίσχυση της κριτικής σκέψης και ως εκ τούτου στη σαφήνεια στον προφορικό και γραπτό λόγο. Οι πολλές αδυναμίες στη χρήση του καθημερινού μας λόγου, όπου βλέπουμε καθημερινά στην κοινωνική μας ζωή να κακοποιείται η νέα ελληνική γλώσσα, θεραπεύονται με τη σωστή διδασκαλία της γλώσσας μας, από τις παλαιότερες μορφές της έως σήμερα.

Τα πρόσφατα απογοητευτικά αποτελέσματα για τους Έλληνες μαθητές, που  αποκάλυψαν τα προγράμματα PISA στην κατανόηση κειμένου, μαρτυρούν τις αδυναμίες των μαθητών να αντιληφθούν και να διατυπώσουν νοήματα με ορθότητα λόγου και σαφήνεια, αρετές που προσφέρει άμεσα και αποτελεσματικά η γνώση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και της ελληνικής γλώσσας, θα λέγαμε,  στη διαχρονία, από τις παλαιότερες μορφές της έως σήμερα.

Παράλληλα, με την ουσιαστική προσέγγιση αρχαίων ελληνικών κειμένων, οι μαθητές κατανοούν τις διαχρονικές αξίες και ιδέες, τις αξίες αυτές που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα τους και τους δίνουν μια ολόπλευρη καλλιέργεια.

Επίσης, θεωρούμε πολύ σημαντική τη μεταφορά των λατινικών, για τα οποία τόσα ακούμε συνεχώς, ως εξεταζόμενου μαθήματος στην ομάδα προσανατολισμού ανθρωπιστικών σπουδών.

Γιατί τα λατινικά;  Θα είμαι πολύ σύντομη και  επιγραμματική.  Με έωλους ισχυρισμούς του τύπου, τα λατινικά είναι νεκρή γλώσσα και αποτελούν περιττή γνώση - δεν μας χρειάζεται, λένε πάρα πολλοί- αγνοούνται, με τον τρόπο αυτό, βασικές αρετές που προσφέρει η γνώση της λατινικής. Πλήθος λατινικών λέξεων έχουν ενσωματωθεί και χρησιμοποιούνται στον καθημερινό μας λόγο, όπως, ωράριο, κουστωδία, κολλέγιο, πληβείοι, να μην αναφέρω περισσότερες, εκατοντάδες μπορώ να σας αναφέρω. Τα ονόματα όλων των μηνών του χρόνου έχουν λατινική προέλευση. Οι μήνες στην αρχαία ελληνική είχαν άλλη ονομασία. Σεπτέμβριος,  Οκτώβριος,  Ιούνιος, Ιούλιος είναι λατινικές λέξεις. Εκφράσεις που συχνότατα χρησιμοποιούνται αυτούσια σε πολλές εκφάνσεις της κοινωνικής μας ζωής προέρχονται από τα λατινικά, όπως a priori, a posteriori, ex officio,  de facto, de jure, sine qua non και πάρα πολλές άλλες.

Τα λατινικά και τα αρχαία συνδιαμορφώνουν το λεξιλόγιο πολλών κύριων ευρωπαϊκών γλωσσών, έτσι ώστε η γνώση της λατινικής να βοηθεί στην ουσιαστικότερη κατανόηση των γλωσσών αυτών.  Τα παιδιά μας, κυρίες και κύριοι, μπορούν να μάθουν ευκολότερα γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά και ρουμανικά, ακόμη, αν  ξέρουν λατινικά. Η ορολογία βασικών επιστημών, κυρίως, φυσικών επιστημών, φαρμακευτικής, ιατρικής, βοτανικής, όλων των φυσικών επιστημών, θα μπορούσαμε να πούμε, βασίζεται στην αρχαία ελληνική και την λατινική, αναδεικνύοντας και με τον τρόπο αυτό τη σύζευξη των δύο κλασικών γλωσσών και τη σημασία τους για την γενική παιδεία, για την ολόπλευρη, δηλαδή, καλλιέργεια των μαθητών μας, που πρέπει να είναι πρωταρχικό ζητούμενο. Ας μην ξεχνάμε, εξάλλου ότι η λατινική τροφοδότησε με απαράμιλλη γλωσσική  αρτιότητα το ρωμαϊκό δίκαιο, που συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο της νομικής επιστήμης.

Για όλους αυτούς τους λόγους και πολλούς άλλους, τα  λατινικά και τα αρχαία ελληνικά δεν είναι νεκρές γλώσσες, αλλά ζουν ενυπάρχουν ενσωματωμένες στη σύγχρονη γλώσσα των επιστημών και της καθημερινής ζωής, συμβάλλοντας στην πνευματική ανάπτυξη του σύγχρονου οικουμενικού ανθρώπου. Εξάλλου η πυκνή δομή και η συντακτική πλοκή, η άψογη, που κατά τη μεταφραστική διδασκαλία τη βλέπει ο  μαθητής μας, ενισχύει την κριτική σκέψη, κάτι που είναι ένα πρωταρχικό ζητούμενο της όλης εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Απομακρύνεται, έτσι, η στείρα αποστήθιση με τα λατινικά, η οποία παρεμποδίζει την αποτελεσματικότητα,  όπως ξέρουμε όλοι, της εκπαιδευτικής μας διαδικασίας. Επομένως, είναι παράδοξος ο χειρισμός που είχαμε ακούσει παλαιότερα, ότι τα λατινικά ενισχύουν την αποστήθιση και τη βαθμοθηρία. Χωρίς λατινικά, καταφέρεται ποιοτικό πλήγμα στην ανθρωπιστική παιδεία, όχι μόνο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αλλά και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Θα σας το εξηγήσω με δυο λόγια  και είναι πάρα πολύ σημαντικό: εισέρχονταν παλαιότερα, με την κατάργηση των λατινικών ως υποχρεωτικά εξεταζόμενου μαθήματος στις πανελλήνιες εξετάσεις, φοιτητές στις φιλοσοφικές σχολές, δηλαδή παιδαγωγικά, ιστορία, αρχαιολογία, φιλολογία και λοιπά, με ελάχιστες ή μηδαμινές γνώσεις λατινικής γλώσσας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, αυτός ο βασικός άξονας κλασικής παιδείας, να υποβαθμίζεται αναγκαστικά στα πανεπιστήμια της χώρας μας, σε επίπεδο φροντιστηριακής διδασκαλίας από μηδενικής βάσης. Ήταν υποχρεωμένος ο καθηγητής λατινικής να κάνει φροντιστηριακό μάθημα, δηλαδή να προσφέρει στοιχειώδη γνώση της γραμματικής και του συντακτικού από το α’ της λατινικής.  Οπότε, καταλαβαίνετε την υποβάθμιση των φιλοσοφικών σχολών με τον τρόπο αυτό.

Η προσέγγιση, της λατινικής γλώσσας και της λογοτεχνίας, συμβάλλει επίσης στην ανάδειξη του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού ως της γενέτειρας του δυτικού κόσμου και στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας των Ελλήνων μαθητών. Η κατάργηση των λατινικών, που μαζί με τα αρχαία ελληνικά, διδάσκονται συστηματικά σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, αβασάνιστα απέκοψε την ελληνική εκπαίδευση από τις ρίζες του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Οι θετικές αυτές παρεμβάσεις του Υπουργείου για την αναβάθμιση της κλασικής παιδείας είναι, κυρία Υπουργέ, απολύτως αναγκαίο να συμπληρωθούν με την εκπόνηση προσφορότερων εγχειριδίων για την ελκυστικότερη διδασκαλία των αρχαίων και των λατινικών. Πρέπει να κάνουμε τα παιδιά, να αγαπήσουν τις κλασικές γλώσσες και τις κλασικές μας λογοτεχνίες, τα βιβλία να είναι ελκυστικά, πρόσφορα και κατανοητά με τη μέθοδο της σταδιακής κλιμακούμενης δυσκολίας, να γίνουν κατανοητά στα παιδιά, τα αθάνατα αυτά κείμενα.

Στο πλαίσιο της ενίσχυσης της γενικής παιδείας, εύστοχα εισάγεται το λεγόμενο κόντρα μάθημα, πιστεύουμε στην γ’ λυκείου, δηλαδή τα μαθηματικά για τη θεωρητική κατεύθυνση και η ιστορία για την πρακτική. Στόχος μας είναι πάντοτε η ενίσχυση της γενικής παιδείας και με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται ο στόχος αυτός.

Ιδιαίτερα όμως, κυρία Υπουργέ, θα ήθελα να μιλήσω για την ιστορία. Τονίζω, ότι η πληρέστερη διδασκαλία της, όπως συμβαίνει και με τις κλασσικές σπουδές, είναι απαραίτητη. Τα εγχειρίδια αυτά δεν είναι σωστά, τα παιδιά μας δεν μαθαίνουν ιστορικές χρονικές περιόδους ή την ιστορία την ελληνική όλων των περιόδων. Σήμερα, η ιστορία διδάσκεται ελλιπέστατα, όπως για παράδειγμα, το τεράστιας σημασίας κεφάλαιο της ελληνικής επανάστασης. Τα παιδιά δεν γνωρίζουν βασικά στοιχεία της ελληνικής επανάστασης. Ελπίζεται, ότι το κενό αυτό, θα συμπληρωθεί με τις κατάλληλες παρεμβάσεις στα αναλυτικά προγράμματα των μαθημάτων.

Επίσης, κρίνουμε πολύ θετικές τις διατάξεις που προωθούν την αριστεία, όπως την εισαγωγή των μαθητών με εξετάσεις στα πρότυπα σχολεία, το άρθρο 18. Καθώς και την αναγραφή της διαγωγής, σε αντίθεση με κάποιους άλλους.  Σε αυτό έχω να πω το εξής, η αναγραφή της διαγωγής στους τίτλους σπουδών, άρθρο 5, είναι απαραίτητη διότι ελπίζεται ότι θα αναχαιτίσει ακραίες συμπεριφορές μαθητών στο σχολικό περιβάλλον που ζούμε, δυστυχώς συχνά, συμπεριλαμβανομένου και του bulling, του σχολικού εκφοβισμού.

Πολύ εύστοχη, θεωρούμε τη θέσπιση ξενόγλωσσων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών αυτόνομα, με αποφάσεις των ίδιων των πανεπιστημίων. Ήταν ένα θέμα που ζητούσαμε, η πανεπιστημιακή κοινότητα, εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Τα πανεπιστήμιά μας διαθέτουν κυρίες και κύριοι, εξαιρετικό προσωπικό υψηλής ποιότητας που μπορεί άνετα να ανταπεξέλθει στις αυξημένες απαιτήσεις των προγραμμάτων αυτών. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την προσοχή σας.

Δευτερολογία - Απάντηση σε Βουλευτές

Σε τρεις θεματικές ενότητες αναφέρονται οι τέσσερις ερωτήσεις των Βουλευτών που μου υπεβλήθησαν.
Ξεκινάω από τον πρώτο. Ο κ. Ανδριανός μου είπε πως βλέπω το μάθημα κόντρα της ιστορίας. Είπα ότι το βλέπω πολύ θετικά και πολύ σύντομα θα απαντήσω. Η γνώση της ιστορίας είναι ένας βασικός άξονας της γνώσης του ελληνικού πολιτισμού. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η προσθήκη του μαθήματος της ιστορίας στις πρακτικές κατευθύνσεις, στις θετικές επιστήμες και στην ιατρική, θα είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό, διότι οι μαθητές μας θα μπορέσουν να ενημερωθούν καλύτερα για όλο το εύρος της ιστορίας και όχι μόνο για την παγκόσμια ιστορία. Λυπάμαι που θα το πω, αλλά η ελληνική ιστορία διδάσκεται υποβαθμισμένα, περιθωριοποιημένα, μέσα στο πλαίσιο της παγκόσμιας ιστορίας. Σωστό είναι να γνωρίζει ο μαθητής μας την παγκόσμια ιστορία, αλλά πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά την ελληνική ιστορία. Αυτή τη χρονιά θυμόμαστε τα 2.500 χρόνια από τη Σαλαμίνα και τις Θερμοπύλες. Ξέρετε, κυρίες και κύριοι, πόσο λίγο διδάσκονται οι Περσικοί Πόλεμοι; Νομίζω δύο ώρες συνολικά! Το άλλο, το μείζον θέμα, είναι ότι του χρόνου θα διδάξουμε, θα γιορτάσουμε, θα έχουμε τη μεγάλη επέτειο των 200 χρόνων από την παλιγγενεσία. Η ελληνική επανάσταση διδάσκεται δραματικά υποβαθμισμένα. Μέχρι πέρυσι, στη Γ΄ Λυκείου δεν διδάσκονταν η ελληνική επανάσταση! Σταματούσε η διδασκαλία της ιστορίας στο 1815. Αυτό είναι κάτι το απαράδεκτο, το οποίο πρέπει να διορθωθεί. Ελπίζω, λοιπόν, -γι’ αυτό το είδα θετικά- το κόντρα μάθημα της ιστορίας να μπει μέσα στο πλαίσιο της προσπάθειας για αναβάθμιση της γενικής παιδείας, διότι η ιστορία, όπως και τα μαθηματικά, όπως και η φυσική, όπως και τα αρχαία, τα λατινικά, δηλαδή οι κλασικές σπουδές, αποτελούν τη βάση της γενικής παιδείας, της ολόπλευρης καλλιέργειας των μαθητών μας, που πρέπει να αποτελεί και το στόχο του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Αυτό, λοιπόν, πιστεύω ότι θα μπορούσε να γίνει.

Τώρα θα πάω στον κ. Φίλη. Ίσως δεν έγινε σαφές αυτό το οποίο είπα. Ο στόχος ο δικός μου ήταν να δείξω τη σημασία που θα έχει η ενίσχυση της ανθρωπιστικής παιδείας στους δύο βασικούς της άξονες, δηλαδή στα αρχαία και στα λατινικά. Τί εννοούσα με αυτό: Είναι σημαντικό και το επικροτήσαμε ως Εταιρεία Φιλολόγων, το ότι στο γυμνάσιο θα εξετάζεται, πλέον, κανονικά, και στις προαγωγικές και στις απολυτήριες εξετάσεις, το μάθημα των αρχαίων ελληνικών που είχε καταργηθεί. Είχε καταργηθεί το φθινόπωρο του 2017. Αυτό είχε ως συνέπεια οι μαθητές μας, τα νέα παιδιά έτσι λειτουργούν, όταν ένα μάθημα δεν το εξετάζονται να μη του δίνουν την πρέπουσα σημασία. Έτσι, το μάθημα των αρχαίων ελληνικών είχε υποβαθμιστεί σε δευτερεύον μάθημα. Τώρα, λοιπόν, με τη διάταξη αυτή, πλέον, αναβαθμίζεται και γίνεται ένα μάθημα εξεταζόμενο, που ελπίζουμε ότι θα ενισχυθεί και περισσότερο. Επίσης, είχαν ελαττωθεί και οι ώρες διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στο γυμνάσιο. Στο λύκειο διδάσκονται μαζί ο «Επιτάφιος» και η «Αντιγόνη», επιτρέψτε μου να σας το θυμίσω αυτό, με αποτέλεσμα να γίνεται ένα συνονθύλευμα των βασικών αυτών δημοκρατικών αξιών που απορρέουν από τα δύο αυτά κείμενα. Θα πρέπει, λοιπόν, αυτά τα μεγάλα κείμενα να εξετάζονται αυτοτελώς. Αυτά για τα αρχαία ελληνικά. Μάλιστα, θα ήθελα να σας θυμίσω, κ. Φίλη, ότι σε μία αγωνία πολλών πολιτών για την υποβάθμιση της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας, γλώσσας και λογοτεχνίας, είχαν συλλεγεί 45.000 υπογραφές. Είχε προηγηθεί κάποιο έγγραφο κάποιων παιδαγωγών και γλωσσολόγων 53 ή 55, εάν θυμάμαι καλά τον αριθμό, και είχε ακολουθήσει μια ομοβροντία από διαμαρτυρίες 45.000 πολιτών. Αυτό είναι κάτι για να θυμηθούμε λίγο τα αρχαία ελληνικά σε ποια κατάσταση ήταν τα αρχαία ελληνικά. Έχουμε την ελπίδα ότι θα αναβαθμιστούν και πρέπει να αναβαθμιστούν, γιατί αυτό γίνεται σε όλα τα μέρη του κόσμου.

Σχετικά με τα λατινικά, με πολύ συντομία να σας πω ότι αυτό το οποίο εννοούσα ήταν ότι είναι θετικό ότι υποχρεωτικά εξετάζονται τα λατινικά, ενώ μέχρι τώρα ήταν προαιρετικά. Έτσι, ανέφερα το φοβερό παράδειγμα, το φαινόμενο να έρχονται στις Φιλοσοφικές Σχολές υποψήφιοι, οι οποίοι να μη γνωρίζουν λατινικά ή να γνωρίζουν ελλιπέστατα λατινικά, διότι δεν είχαν την απαιτούμενη διδασκαλία. Τώρα, ως υποχρεωτικό εξεταζόμενο μάθημα, πιστεύουμε ότι τα λατινικά θα ενταχθούν σωστά και θα έρχονται στις Φιλοσοφικές Σχολές φοιτητές οι οποίοι θα γνωρίζουν, ει μη τι άλλο, λατινικά. Πρέπει, επίσης, και για τις Νομικές Σχολές να υπάρξει γνώση των λατινικών οπωσδήποτε. Το βλέπουμε, λοιπόν, πολύ θετικά το θέμα αυτό, διότι, πραγματικά, είχαν δραματικά υποβαθμιστεί οι ανθρωπιστικές επιστήμες στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, και στο γυμνάσιο και στο λύκειο. Νομίζω, κ. Φίλη, ότι πήρατε μία απάντηση, ήμουν σαφής.

Θέλω να απαντήσω τώρα στις δύο κυρίες - μαζί θα απαντήσω, γιατί είχε κάποια συνάφεια το ερώτημά τους - στην κυρία Κεφαλίδου και στην κυρία Σακοράφα. Η κυρία Κεφαλίδου με ρώτησε να τοποθετηθώ για το μάθημα της κοινωνιολογίας. Θα ήθελα ευθύς, a priori, να πω, απαντώντας και στις δύο κυρίες, ότι η Εταιρεία Φιλολόγων δε ζήτησε την κατάργηση του μαθήματος της κοινωνιολογίας, απλώς διαμαρτυρήθηκε για την υποβάθμιση του μαθήματος των λατινικών. Για τα λατινικά μιλήσαμε! Απαντώ και στην κυρία Σακοράφα. Δε λειτούργησε συντεχνιακά η Εταιρεία Ελλήνων Φιλολόγων για να διοριστούν περισσότεροι φιλόλογοι. Προτείναμε τα λατινικά, για την αναβάθμιση της κλασικής παιδείας, η οποία είναι ανεβασμένη σε όλα τα κράτη σχεδόν του κόσμου. Σε όλα τα κράτη του κόσμου διδάσκονται τα λατινικά και τα αρχαία ελληνικά ως βάση του δυτικού πολιτισμού και ως πρόκριμα για την καλύτερη γνώση και των ευρωπαϊκών γλωσσών. Νομίζω, λοιπόν, καμία συντεχνιακή τέτοια τάση δεν υπήρχε, το μάθημα της κοινωνιολογίας το εκτιμούμε και δεν θέλουμε να υπάρξει, τουλάχιστον μεταξύ ημών των φιλολόγων και των κοινωνιολόγων, καμία κόντρα. Αυτή την κόντρα ούτε την επιζητήσαμε, ούτε την επιζητούμε. Είναι σημαντικό μάθημα και η κοινωνιολογία, διδασκόταν επί τρία συναπτά έτη στο λύκειο και, βεβαίως, εμείς οι φιλόλογοι δεν έχουμε τίποτε εναντίον του μαθήματος της κοινωνιολογίας, αλλά δεν μπορεί να γίνεται εις βάρος του μαθήματος των λατινικών η κοινωνιολογία. Ευχαριστώ πάρα πολύ, κύριε Πρόεδρε.