ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ Ε.Ε.Φ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑΣ Γ. ΞΑΝΘΑΚΗ-ΚΑΡΑΜΑΝΟΥ
Η Εταιρεία Ελλήνων Φιλολόγων, ένα από τα παλαιότερα στη χώρα μας επιστημονικά σωματεία, έχει καθιερώσει τα τελευταία χρόνια, σε αγαστή συνεργασία με τον Φ.Σ. «Παρνασσός», να συνεορτάζει την Εορτή των Τριών Ιεραρχών και την Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας, που έχει καθιερωθεί για τις 9 Φεβρουαρίου, ημερομηνία γεννήσεως του εθνικού μας ποιητή Διονύσιου Σολωμού. Στον σκοπό αυτού του συνεορτασμού θα εστιάσω εν συντομία.
Η σύνδεση των δύο θεμελιωδών πυλώνων του πολιτισμού μας, του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού, βασίζεται στη στενή σχέση της χριστιανικής πίστεως με την πνευματική κληρονομιά της ελληνικής αρχαιότητας, τη γλώσσα και την Παιδεία.
Κυρίες και κύριοι
Την γλώσσα, «που μας έδωσαν ελληνική», χαρακτηρίζουν από των αρχών δύο βασικές αρετές: ο ορθολογισμός και η αισθητική, η ορθοέπεια και η καλλιέπεια. Η ελληνική γλώσσα εξελίχθηκε στην ιστορική διαδρομή της διατηρώντας άρρηκτη την ενότητά της, ενότητα που την διαπιστώνομε στην επιβίωση αυτούσιων λέξεων από τον Όμηρο έως σήμερα. Πέραν της ενότητας, την ελληνική χαρακτηρίζουν κύριες ιδιότητες, ο λεκτικός πλούτος, η εκφραστική ευκρίνεια και σαφήνεια, η άσκηση της κριτικής σκέψης, η πλαστικότητα και η ποικιλία των εκφραστικών μέσων.
Με την γλώσσα οι ηθικές και κοινωνικές αξίες της ελληνικής αρχαιότητας αποτυπώθηκαν ως «κτήμα ες αεί» στα υπερχρονικά κείμενα των κλασσικών συγγραφέων και αποτέλεσαν την κλασσική Παιδεία, τις ανθρωπιστικές σπουδές.
Η άρτια γνώση της πολυσήμαντης ελληνικής γλώσσας και η κλασσική τους παιδεία συνέβαλαν καθοριστικά ώστε οι Τρεις Ιεράρχες, όπως και οι άλλοι μεγάλοι στοχαστές της πρώιμης βυζαντινής περιόδου, ο Γρηγόριος ο Νύσσης, ο Ωριγένης και ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, να διατυπώσουν με απόλυτη καθαρότητα και εκφραστική αρτιότητα τις λεπτές δογματικές έννοιες και τα εμβριθή νοήματα της χριστιανικής πίστεως και αληθείας.
Ο χριστιανισμός προσέφερε το περιεχόμενο, ο Ελληνισμός με την αρτιότητα της γλώσσας προσέφερε την μορφή με την οποία διατυπώθηκε, με τρόπο σαφή και πειστικό, επακριβώς το περιεχόμενο. Ας θυμηθούμε ότι η καρποφόρος αυτή σύνθεση του Ελληνισμού με τον Χριστιανισμό μαρτυρείται, σύμφωνα με το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, στα λόγια του ίδιου του Ιησού Χριστού, όταν αντίκρυσε τους δύο ελληνόφωνους παγανιστές που ζήτησαν να Τον συναντήσουν: «Ελήλυθεν η ώρα ίνα δοξασθή ο Υιός του Ανθρώπου».
Καταλήγοντας, ας διερωτηθούμε ποιο το μήνυμα, τί προσφέρει στον σύγχρονο άνθρωπο και κυρίως στις νεώτερες γενιές η πνευματική παρακαταθήκη των Τριών Ιεραρχών. Δύο είναι οι θεμελιώδεις άξονες της μεγάλης τους αυτής παρακαταθήκης, που αφορούν την Εκπαίδευση και γενικώτερα την Κοινωνία. Πρώτον η ορθή διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στη διαχρονία της και, δεύτερον, η μέσω της γλώσσας ερμηνεία και ανάδειξη των σταθερών κοινωνικών και ηθικών αξιών που αντλούνται από τα έργα της αρχαίας ελληνικής και της χριστιανικής γραμματείας. Ατυχώς, η πραγματοποίηση των πρωταρχικών αυτών στόχων του ελληνοκεντρικού ανθρωπισμού υστερεί ουσιαστικά, με αποτέλεσμα την συρρίκνωση της πνευματικής και ιδίως της ψυχικής καλλιέργειας της νεολαίας και κατ’ επέκταση και των μεγαλύτερων ηλικιακά κοινωνικών ομάδων. Η κοινωνία μας σήμερα, ατυχώς, μαστίζεται από φαινόμενα άμετρης βίας και άκρως εγκληματικές συμπεριφορές, που εκδηλώνονται καθημερινά στο ενδοοικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον.
Η προτροπή «των Τριών μελιρρύτων ποταμών της σοφίας» είναι μέσω της γλώσσας να κατανοήσουμε και να ενστερνισθούμε τις ηθικές και κοινωνικές ιδέες που περιέχονται στα κείμενα των στοχαστών της ελληνικής αρχαιότητας και της Χριστιανοσύνης.
Και εστιάζω κυρίως στη νεολαία. Με ορθή ερμηνευτική προσέγγιση του αξιακού περιεχομένου των υπερχρονικών αυτών έργων και με κατάλληλη παιδαγωγική μέθοδο μαθητές γυμνασίων και λυκείων, που σήμερα ατυχώς παρουσιάζουν σοβαρή αντικοινωνική συμπεριφορά με εκδηλώσεις ασυγκράτητης επιθετικότητας, είναι δυνατόν να οδηγηθούν να αντιληφθούν τί σημαίνει σεβασμός του ανθρώπου προς τον άνθρωπο, αλληλεγγύη, αυταξία της ανθρώπινης ύπαρξης, τήρηση των αρχών της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Το εγχείρημα είναι δυσχερέστατο μεν, όχι όμως και ανέφικτο. Αυτές τις πανανθρώπινες αρχές του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού χρέος όλων μας, γονέων, εκπαιδευτικών και ψυχολόγων, είναι να μεταδώσουμε στις νεώτερες γενιές και να τις πείσουμε να τις εφαρμόσουν για να διατηρήσουν την οντότητά τους, χωρίς να είναι έρμαια των καιρών, της παγκοσμιοποίησης και της κακής χρήσης της τεχνολογίας και κυρίως του διαδικτύου, για να αποκτήσουν έτσι οι νέοι μας την καλλιέργεια και ιδιαίτερα την ανθρωπιά που επιτάσσει ο πολιτισμός μας και τόση ανάγκη έχει η κοινωνία μας.
Αυτό είναι το μήνυμα του σημερινού συνεορτασμού, για μια καλύτερη κοινωνία, για έναν καλύτερο κόσμο.
Εν συνεχεία η Επίκουρη Καθηγήτρια Βυζαντινής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου κα Δήμητρα Μονιού εκφώνησε ομιλία με θέμα: Η τριάδα της σοφίας και της ενσυναίσθησης: Η απήχηση του βίου και του έργου των 3 Ιεραρχών σε ρητορικά κείμενα της ύστερης βυζαντινής περιόδου.
Μέσα ἀπὸ ἐγκωμιαστικοὺς λόγους βυζαντινῶν λογίων κυρίως τοῦ 14ου αἰ. ἀναδεικνύονται ὄχι μόνο ἡ σοφία καὶ ἡ δύναμη τῆς σκέψης τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ἀλλὰ καὶ οἱ ἀξίες ποὺ διέπουν τὸν βίο καὶ τὴν δράση τους. Οἱ Τρεῖς Μέγιστοι Ἱεράρχες ὡς προστάτες τῆς ἐκπαίδευσης εἶναι παρόντες διαχρονικὰ ὡς πολύτιμοι καθοδηγητὲς καὶ ἐμπνευστὲς στὸ παιδαγωγικὸ ταξίδι κάθε δασκάλου, προβάλλοντας τὴν σημασία τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων γιὰ τὴν σύζευξη χριστιανισμοῦ καὶ ἑλληνισμοῦ. Γι’ αὐτὸ θεωροῦνται καινοτόμοι καὶ ἀξιομίμητα πρότυπα. Ἀποδίδουν τὸν χριστιανικὸ λόγο μέσω τοῦ ἑλληνικοῦ καὶ ἑρμηνεύουν μὲ τὴν ρητορικὴ τέχνη καὶ τεχνικὴ ὑψηλὲς καὶ συχνὰ δυσχερεῖς στὴν κατανόησή τους θεολογικὲς ἔννοιες, μεταμορφώνοντας πεπαλαιωμένα καὶ φθαρμένα ἀπὸ τὴν χρήση καὶ τὴν κατάχρηση ρητορικὰ σχήματα σὲ ἐμπνευσμένους καὶ ὁρμητικοὺς λόγους. Στὰ βυζαντινὰ ἐγκώμια πρὸς τιμήν τους, πέρα ἀπὸ τὶς ἀρετὲς τῆς γραφίδας τους, ἀποτυπώνονται οἱ βασικὲς ἀρχὲς ποὺ διέπουν κατὰ τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχες τὴν ἀνθρώπινη φύση καὶ ἀρετή, μὲ κορωνίδα καὶ θεμέλιο ὅλων τὴν ἀγάπη καὶ τὴν ἐνσυναίσθηση.
Το πλήρες κείμενο της ομιλίας της κας Μονιού θα δημοσιευθεί στον τόμο 66 (2024) του περιοδικού ΠΛΑΤΩΝ.
